Rozmowa z Ulrichem Seidlem, reżyserem filmu „Safari”, o zabijaniu zwierząt i ludzi. Janusz Wróblewski: – Za co najbardziej nie lubi pan polowań?Ulrich Seidl: – Nigdy nie powiedziałem, że nie lubię polowań. Gdyby tak było, nie zrobiłbym o nich filmu. Zgodnie z moimi przekonaniami muszę jako reżyser podchodzić do tematu i swoich protagonistów bez uprzedzeń. Nakręcić film po to, żeby potwierdzić swoje z góry założone tezy? To byłoby tanie i bezsensowne. Decydując się na zrobienie „Safari”, brałem pod uwagę tylko takich bohaterów, z którymi mogłem prowadzić otwartą wymianę zdań, bez uprzedzeń. Pod tym względem łowiectwo było i jest dla mnie czymś neutralnym, aktywnością, której ludzie doświadczają jako źródła motywacji. Dlaczego w takim razie zabijanie zwierząt jest tak popularne na świecie?Co ma pan na myśli? Na świecie są zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy myślistwa. Polowania odbywają się od dawien dawna we wszystkich krajach, również we wszystkich krajach europejskich. Na całym świecie to przede wszystkim biznes, dla pięknych i bogatych, szejków, oligarchów albo członków jakiejś rodziny królewskiej. To mnie nie interesowało. Zająłem się tym, co bardziej powszechne. Dziś na polowanie w Afryce stać przeciętnego człowieka. W pewnym sensie dla wielu turystów z Zachodu, Rosji czy Chin stało się to normalne. Wybierają się do Afryki raz albo kilka razy w roku i codziennie polują. Zwykle to oznacza, że zabijają dwa razy dziennie, jedno zwierzę rano i drugie po południu. Chciałem też pokazać, jak polowania są zorganizowane – jakie elementy zawierają – i co przeżywają na poziomie emocjonalnym ci, którzy biorą w tym udział. Trup ściele się gęsto. Obrazy są drastyczne. Nie tylko ekologowie mogą sobie zdać sprawę, do jakiego stopnia świat, w którym żyjemy, jest wypełniony hipokryzją. Skąd się bierze przymus ukrywania, cenzury i tworzenia tematów tabu dla „dobra widza”? Z pewnością nie chodzi o ochronę zwierząt, raczej o strach przed ich obrońcami. Ochrona zwierząt nie może oznaczać niezgody na pokazywanie zabijanych zwierząt – wręcz przeciwnie. Dla mnie ochrona zwierząt oznacza właśnie celowe pokazywanie zabijania, żeby widzowie mogli zmierzyć się z tematem łowiectwa. Mówi się, że ludzie są z natury mięsożerni – pan podziela ten pogląd?Tak już jest i było, nie mam nic przeciwko temu. Nie pytam, czy człowiek je mięso i dlatego musi zabijać zwierzęta. Moje pytanie jest szersze: Z jaką postawą i świadomością człowiek traktuje braci mniejszych? Zwierzęta służą często jako rekompensata samotności, która jest wynikiem ograniczenia kontaktów międzyludzkich albo braku miłości. Z myśliwymi jest odwrotnie: robią wszystko, co w ich mocy, żeby uniknąć nawiązania relacji. Przejawem tego jest na przykład język. Zwierząt, na które polują, nie nazywają wprost, np. gnu albo zebra, mówią o nich „sztuka”. Ciągle się zastanawiam, dlaczego na stereotypowych zdjęciach myśliwych, którzy pozują przy swoich trofeach, pokot jest zawsze dokładnie obmywany z krwi. Może to sugestia, że myśliwi mają wyrzuty sumienia? Czy też raczej powierzchowna próba ugięcia się pod społeczną presją, pozbycia się w pewien sposób piętna, bo krew i zabijanie stanowią tak wielkie tabu w naszym społeczeństwie. Czy brał pan udział w polowaniach, zanim nakręcił pan ten dokument?Nie. Pierwszy raz wziąłem udział w polowaniu w trakcie przygotowań do „Safari”. Nigdy nie miałem pragnienia, żeby polować. Ale poza tym, że interesuje mnie pytanie, dlaczego ludzie polują – co ich przyciąga, skłania do tego, skoro wcale nie muszą polować, żeby zdobywać pożywienie – w czasie przygotowań i zdjęć ujawniły się kolejne aspekty tematu. Na przykład fakt, że człowiek – drapieżnik – niszczy albo dawno już zniszczył podstawę swojej egzystencji przez lekkomyślne wykorzystywanie natury. W filmie strzelanie do zwierząt w Afryce to symbol właśnie tego zjawiska. Mnie niepokoi zachowanie członków rodziny, którzy zostali sportretowani w filmie. Czy to pan namawiał ich do zabijania zwierząt należących do gatunków zagrożonych wyginięciem?Znalezienie odpowiednich protagonistów do filmu zawsze jest czasochłonne, przy czym często dużą rolę odgrywa przypadek. Przy realizacji mojego poprzedniego filmu „W piwnicy” pojawiło się starsze małżeństwo, które opowiedziało mi o swojej pasji polowania. Chciałem to wykorzystać. Ale o myśliwych i polowaniu jako temacie na film myślałem już od dłuższego czasu. O motywie wakacji również. A wracając do pańskiego pytania o żyrafy, to była decyzja każdego kłusownika/kłusowniczki samego/samej przed sobą, które zwierzę postrzeli. Jednak jednocześnie mieli oni dosyć ograniczony wybór zwierząt do dyspozycji. Pana zdaniem zachowania tych ludzi są typowe dla myśliwych biorących udział w safari?A co jest typowe? Film pokazuje, jak funkcjonują polowania i co czują ludzie, którzy polują. Znałem wielu myśliwych zabijających zwierzęta, ale nie związki czy pary małżeńskie, które by się obejmowały, całowały, gratulowały sobie nawzajem po czymś takim. Zaciekawiło mnie, że akt zabijania stanowi moment uwolnienia ich emocji. Sprzyja budowaniu między nimi intymności. Pokazując to, film stał się dokumentem o zabijaniu. O tym, że ludzie ożywiają się, gdy uśmiercają inne istoty. To film o zabijaniu jako akcie żądzy bez wystawiania siebie na niebezpieczeństwo. Jak oni reagowali na pana obecność i czy czuli się choć przez chwilę zawstydzeni tym, co mówili na temat swoich emocji w czasie zabijania?Dlaczego powinni być zawstydzeni? Protagoniści mają mówić przed kamerą to, co myślą i jakiego są zdania. Proszę pamiętać, że film jest kręcony, ponieważ ktoś chce go stworzyć. Obecność filmowca jest warunkiem wstępnym i koniecznym. Ludzie, którzy polują, wiedzą, że współcześnie myślistwo ma niezwykle negatywny obraz w mediach (zwłaszcza w Niemczech i Austrii). Jednak kiedy wybieram swoich bohaterów, niczego przed nimi nie zatajam i nie próbuję ich oszukiwać. A co pan czuł, współuczestnicząc w zabijaniu zwierząt?Moje uczucia były ambiwalentne. Moim celem było odkryć i pokazać, jakie pobudki stoją za łowiectwem i sprawiają, że staje się obsesją. Co powoduje, że ludzie wybierają się na wakacje zabijać zwierzęta? Powtórzę: żeby to pokazać, musiałem znaleźć ludzi, którzy jeżdżą do Afryki z pełnym przekonaniem i którzy byli gotowi uzasadnić swoje postępowanie oraz wystąpić przed kamerą. Jak pan ocenia postawę Afrykańczyków, którzy służą za przewodników w trakcie takich wycieczek?Których Afrykańczyków ma pan na myśli? Jeśli czarnoskórych, to oni nie są przewodnikami, tylko pomocnikami. Jak zawsze: nie w mojej gestii jest cokolwiek oceniać. Nie po to przecież robię filmy, również takie jak „Safari”. Tu tematem jest myślistwo, konkretnie polowanie w Afryce jako wakacyjna aktywność. Lokalna ludność stanowi część tej aktywności. Oni tropią i naprowadzają zwierzynę – swoją drogą zawsze są pierwsi i robią to szybciej niż jakikolwiek biały przewodnik – oni też przetwarzają martwe zwierzęta. Specjalnie nie udzieliłem im głosu, żeby pokazać, jaką pozycję zajmują: są pracownikami na myśliwskim ranczu i towarzyszą białym myśliwym na polowaniu. To ich praca, za którą otrzymują wynagrodzenie. Ale nie mają głosu. Wcześniej nakręcił pan film o różnych obliczach kolekcjonowania przedmiotów przechowywanych w piwnicach przez pana rodaków. Czy kolekcjonowanie skór/poroży różni się czymś od innych tego typu pasji i dlaczego?Zbieranie trofeów różni się w swojej naturze od zbierania kapsli od piwa. Ocenę tego, gdzie leżą te różnice, chciałbym pozostawić panu. A wierzy pan, że kino może zmienić świat?Nie. *** Ulrich Seidl (ur. 1952 r.) – jeden z najwybitniejszych reżyserów kina światowego. Po maturze pracował jako ochroniarz i magazynier. Marzył o fotografii. Nie ukończył dziennikarstwa. Nie uzyskał też dyplomu wiedeńskiej szkoły filmowej. Leczył się z depresji. Pełnometrażowy debiut dokumentalny „Good News. O kolporterach, martwych psach i innych wiedeńczykach” nakręcił dopiero w wieku 38 lat. Sławę zyskał dzięki „Upałom”, nagrodzonym Srebrnym Lwem w Wenecji. Z kolei trylogia „Raj: Miłość, Wiara, Nadzieja” to wielogodzinna fabuła o tytułowych chrześcijańskich cnotach testowanych w prowokacyjnych okolicznościach. „Safari” jest 20. i prawdopodobnie najbardziej szokującym filmem w karierze Seidla.